ANALIZA/ Si shpëtoi bota për fat nga s hkatërrimi gjatë k rizës kubane dhe mësimet për ardhmen

Më 27 tetor 1962, në kulmin e kr izës r aketore Kubane, ishte vetëm fati më i pastër që shpëtoi botën nga k atastrofa b ërthamore. Pesë ditë më parë, Presidenti John Kennedy kishte njoftuar një bll okadë detare të ishullit për të detyruar udhëheqësin në Kremlin, Nikita Khrushchev, për të tërhequr r aketat b ërthamore me rreze të mesme që ai kishte dërguar në Kubë në verën e atij viti. Patrullat l uftarake të marinës po gjuanin për nëndetëse sovjetike të a rmatosura b ërthamore që përbënin një kë rcënim për bll okimin. Plani ishte që nëndetëset të vendosen “nën pr esion” për të lënë zonën e operacionit duke hedhur predha prove dhe granata, por jo për t’i sh katërruar ato përveç nëse do të ishte absolutisht e nevojshme. Nëndetësja B-59 kishte provuar efektet e këtij pr esioni për dy ditë dhe ekuipazhi i saj po dë shpërohej nga nxehtësia e madhe dhe nivelet toksike të dioksidit të karbonit. Kur doli në sipërfaqe për ajër, B-59 u gjend e ngacmuar nga avionët amerikanë që gjuanin me pl umba gjurmues dhe flakërime.

I bindur se anija e tij ishte nën s ulm dhe se l ufta kishte sh përthyer, kapiteni i nëndetëses, Valentin Savitsky, dha urdhrin të zhytej dhe të përgatitej për të lëshuar një silur të ar matosur b ërthamor. Me dhjetë kilotone të energjisë sh përthyese, ajo do të prodhonte valë masive dhe do të fundoste ose paaftësonte çdo anije lu ftarake amerikane aty pranë. Dy gjëra ndaluan zbatimin e urdhrit. Komandanti i një prej sh katërruesve amerikanë, Cony, kuptoi se çfarë do të ndodhte dhe kërkoi ndjesë për sjelljen agr esive të avionëve. Falja nuk do të ishte parë kurrë nëse oficeri i sinjaleve të nëndetëses nuk do të mbërthehej me dritën e tij të kërkimit në boshtin e kullës lidhëse. Kjo i dha komandantit të task forcës së nëndetëses, Vasili Arkhipov, i cili ishte pas tij, mundësinë për të k undërshtuar urdhrin. Nëse torpedoja b ërthamore do të ishte lëshuar, Kennedy nuk do të kishte zgjedhje tjetër përveç se të urdhëronte një s ulm kundër objektivave sovjetikë me pasojën e pashmangshme të h akmarrjes shkallëzuese, transmeton lexo.com.al.

Disa orë më parë, duke injoruar urdhrat nga Moska, një bateri ra ketash tokë-ajër sovjetike kishte rrëzuar një aeroplan amerikan spiun U2 mbi Kubë. Forcat Sovjetike në ishull ishin të shqetësuara nga fr ika se një pu shtim ishte i afërt. Udhëheqësit në të dy palët po humbnin shpejt kontrollin e tyre mbi atë që po ndodhte në terren. Të nesërmen, një Khrushchev gjithnjë e më i ala rmuar njoftoi se po merrte ra ketat e tij nga Kuba. Në këmbim të kësaj ai kishte marrë angazhimin nga Kennedy se Amerika do të braktiste çdo ide të p ushtimit dhe rrë zimit të liderit revolucionar marksist të vendit, Fidel Castro. Kishte akoma disa momente të ndërlikuara që do të vinin, por bota mori frymë lehtësimi kolektiv. Është kthyer në mençuri konvencionale që k atastrofa nuk ka qenë kurrë aq afër sepse si Kennedy ashtu edhe Khrushchev kishin njëlloj fri kë nga Armagedoni b ërthamor që veprimet e tyre mund të shkaktonin. “Nuclear Folly”, historia e re e Serhii Plokhy për kri zën ra ketore Kubane, jo vetëm që hedh dritë të freskët mbi atë që ndodhi atë vjeshtë, por heq çdo rehati të tillë.

Është një histori e dë shtimeve të inteligjencës, perceptimeve të gabuara dhe llogaritjeve të gabuara nga të dy palët që kishin potencialin pothuajse në çdo hap për të çuar botën në ka tastrofë. Ana amerikane e kësaj historie është relativisht e njohur nga tregimet e mëparshme të kr izës. Ajo që e bën këtë histori përfundimtare është tregimi nga z. Plokhy i detajeve nga perspektiva sovjetike. Z. Plokhy, profesor i historisë në Harvard i cili krijoi emrin e tij me një libër që fitoi çmime mbi k atastrofën e Chernobyl, kuptoi se revolucioni ukrainas i vitit 2014 mund të çonte në hapjen e ish-arkivave të KGB. Pothuajse të gjitha ra ketat e dërguara në Kubë erdhën nga Ukraina, ndërsa çdo anije që i transportonte ata dhe 40,000 personel us htarak rus të nevojshëm për të ndërtuar, mbrojtur dhe lëshuar raketat mbanin një oficer të KGB i cili mbante raporte të përpikta. Z. Plokhy përshkruan gjallërisht s akrificat që bënë sovjetikët në përpjekjen e tyre për të mbajtur misionin s ekret: njerëzit (dhe ra ketat) mbaheshin midis kuvertave larg syve të dyshimtë amerikanë për sa kohë zgjaste udhëtimi. Ekipet hasën vështirësi në punën në ujërat e panjohura tropikale. Komandantët në terren ishin të bindur se do të duhej të zmbrapsnin një pu shtim amerikan në çdo moment. Të përgatitur për lu ftime, ata ndien po shtërim të thellë kur u urdhëruan të bënin bagazhet dhe të shkonin në shtëpi, transmeton lexo.com.al.

Mjegulla e luftës

Pamja që z. Plokhy paraqet për d ështimin e plotë të vendimmarrësve kryesorë për të hyrë në mendjet e homologëve të tyre, është aspekti më domethënës. Khrushchev e kishte bindur veten se Kennedy ishte një njeri i butë, i cili do të tërhiqej kur të shtyhej. Ai llogariti që Kennedy do të shihte se ekzistonte një ekuivalencë midis ra ketave bë rthamore të Jupiterit që Amerika kishte vendosur në Itali dhe Turqi disa vjet më parë dhe raketat që sovjetikët po dërgonin në Kubë. Khrushchev nuk arriti ta kuptonte që, përballë zgjedhjeve të kongresit në nëntor, Kennedy do të kryente vetëv rasje politike nëse tregonte një dobësi të tillë.  Nga ana e tij, Kennedy u hutua nga Khrushchev duke menduar se një ko nfrontim mbi Berlin ishte shumë më i mundshëm sesa mbi Kubën, për të cilën ai besonte se Kremlini kuptonte se ishte në oborrin e shtëpisë së Amerikës dhe kështu ishte jashtë kufijve të veprimit. Edhe kur basti i pamatur i Khrushchev iu zbulua me vonesë Kennedy-t, inteligjenca e gabuar sugjeroi që forca sovjetike në ishull ishte një e katërta e madhësisë së saj reale. Vetëm pasdite vonë të asaj dite – 20 tetor – Presidenti mësoi se disa prej ra ketave ishin operacionale.

Deri në atë kohë, Kennedy e kishte mbajtur të hapur mundësinë e një pu shtimi në shkallë të plotë të ishullit, një kurs veprimi që shefat e tij ush tarakë e favorizuan me forcë. Një nga zbulimet më shq etësuese të z. Plokhy është shkalla në të cilën komandantët sovjetikë në terren kishin deleguar autoritetin, nëse sul moheshin, për të përdorur ar më bë rthamore taktike për të cilat Uashingtoni nuk dinte asgjë deri 30 vjet më vonë. Nëse Kennedy do të kishte dëgjuar gjeneralët e tij, ata do të ishin përdorur. Edhe nëse Kennedy dhe Khrushchev ishin të dy të vendosur për të shmangur luf tën bërt hamore, ata nuk ishin në kontroll të ngjarjeve që mund të çonin lehtë në të. Ky realizim ishte thirrja e zgjimit që u duhej dy superfuqive për të krijuar protokollet dhe kanalet e komunikimit të kërkuara për të shmangur asgj ësimin nga keqkuptimi në të ardhmen. Khrushchev u rrë zua dy vjet më vonë dhe në 1972 u nënshkrua marrëveshja e parë e bisedimeve për kufizimin e arm ëve strategjike, duke hapur rrugën për marrëveshjet pasuese të kontrollit të ar mëve, ndërsa të gjitha këto kishin për qëllim rritjen e stabilitetit strategjik. Këto rregullime kanë lënë akoma stoqe të mëdha bë rthamore në të dy palët, por procedurat e verifikimit që ata krijuan ndihmuan në ndërtimin e një shkalle të besimit të ndërsjellë që ishte një faktor në përfundimin e lu ftës së ftohtë. Aq sa sot, fr ika ekzistenciale për lu ftën bë rthamore është zëvendësuar kryesisht nga an kthi për ndryshimin e klimës dhe, kohët e fundit, pandemitë, transmeton lexo.com.al.

Një vetëkënaqësi e tillë është e pabazuar. Epoka e kontrollit të ar mëve po shembet. Në 2019, traktati i Intermediate-Range Nuclear Forces u shemb pas ak uzave të bazuara amerikane për ma shtrim rus. Ky ishte një paralajmërues i së ke qes që do të vinte. Marrëveshja për New Start (Traktati i Reduktimit të Ar mëve Strategjike) është zgjatur deri në 2026, por do të jetë e vështirë të zëvendësohet. Ndërkohë, Rusia dhe Amerika po rinovojnë arsenalin e tyre bë rthamor me shpenzime të mëdha, ndërsa vendosja e teknologjive të reja (të tilla si su lmet kibernetike ndaj satelitëve paralajmërues të hershëm bë rthamorë, ose një lloj i ri ra ketash të shpejta dhe të sakta konvencionale) kër cënojnë aftësitë ha kmarrëse të të dy palëve si dhe aparatit të tyre komandues dhe kontrollues. Ndërsa marrëdhëniet midis fuqive kryesore bër thamore janë më të tr azuara se kurrë më parë në dekada, ka potencial në rritje për një mosmarrëveshje që do të çojë në një kr izë dhe një kr izë që do të çojë në një lu ftë. Ndërkohë, shtete të tjera me ar më bë rthamore – Kina, Pakistani, India dhe, veçanërisht, Koreja e Veriut – po zgjerojnë forcat e tyre bër thamore. Synimet e Iranit mbeten një shkak shq etësimi. Në vitin 1962 bota ishte me fat. Por mësimet e marra nga ai shpëtim i ngushtë gati 60 vjet më parë rr ezikojnë të harrohen. Me librin e tij mjeshtëror, z. Plokhy ka sinjalizuar një zile paralajmëruese./TheEcononomist/Lexo.com.al/e.c.